Katedra Powszechnej Historii Państwa i Prawa

Historia prawa, jako odrębna dyscyplina naukowa, pojawiła się w Uniwersytecie Jagiellońskim w połowie XIX w. związku z przeprowadzoną w całej monarchii habsburskiej reformą studiów prawniczych w 1855 r. Już jednak w 1848 roku utworzona została katedra prawa polskiego i jego historii, którą objął Antoni Zygmunt Helcel (1809-1870). W 1852 r. na fali germanizacji Uniwersytetu został on pozbawiony katedry, która przez długi czas pozostała nieobsadzona. Wraz z pierwszymi zwiastunami polonizacji Uniwersytetu katedrę prawa polskiego i jego historii objął w 1860 r. Piotr Burzyński (1819-1879), równocześnie profesor prawa francuskiego. Po nim kierownictwo katedry historii prawa polskiego przejął Michał Bobrzyński (1849-1935), kontynuator spuścizny naukowej A.Z.Helcla. Jako człowiek wybitnych zdolności i wielkiej historycznej pasji M. Bobrzyński wydźwignął katedrę na naukowe wyżyny po latach intelektualnej stagnacji. Nadał badaniom historyczno-prawnym nowy ożywczy impuls. Od tego czasu przez Wydział Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego przewinęła się plejada znakomitych badaczy a nauki historyczno-prawne na przełomie XIX i XX wieku przeżywały apogeum swego rozwoju, w cieniu których znalazły się dyscypliny prawa pozytywnego. Bobrzyński wykształcił grono wybitnych uczniów-badaczy, którzy rozwijali nadal z powodzeniem nauki historyczne na Uniwersytecie po jego odejściu do służby publicznej i politycznej (m.in. Franciszek Piekosiński, Bolesław Ulanowski, Władysław Abraham i Oswald Balzer).

Obok historii prawa polskiego wykładem uniwersyteckim o charakterze historyczno-prawnym był objęty także przedmiot o nazwie „historia państwa i prawa niemieckiego". Geneza tego przedmiotu wiązała się z austriacką reformą studiów uniwersyteckich z 1855 roku ministra L. Thuna, która oparła kształcenie prawnicze na założeniach szkoły historycznej. Z czasem program tego przedmiotu został tak ułożony, że w jego zakres, obok prawa niemieckiego, wchodziła historia prawa państw zachodniej Europy. Treść tego przedmiotu przeszła zatem ewolucję od prawa niemieckiego do powszechnej historii prawa. Reforma studiów prawniczych z 1855 r. przypadła na czas germanizacji Uniwersytetu Jagiellońskiego przez rząd austriacki, który nauczanie prawa niemieckiego powierzył osobom zaufanym, wywodzącym się z poza Galicji ( m.in. Edward Buhl).

Po repolonizacji Uniwersytetu Jagiellońskiego katedrę historii państwa i prawa niemieckiego w 1870 roku objął przy wyraźnym poparciu władz Jakub Girtler (1825-1887) syn krakowskiego profesora medycyny. J. Girtler prowadził wykłady z historii prawa niemieckiego aż do swej śmierci w 1887 r., aczkolwiek jego dorobek naukowy był niewielki. Wprawdzie władze wydziału starały się podnieść poziom nauczania tego przedmiotu, próbując przekazać katedrę w ręce M. Bobrzyńskiego, jednak głosowanie Rady Wydziału wpadło na korzyść J. Girtlera, który cieszył się dużą sympatią wśród kolegów z wydziału.

W 1882 r. habilitację z zakresu prawa niemieckiego uzyskał Lotar Dargun (1853-1893). Wykładał on obok J. Girtlera historię prawa niemieckiego, a po jego śmierci objął także katedrę. W przeciwieństwie do swego poprzednika na uniwersyteckiej katedrze L. Dargun był uczonym o bogatym dorobku naukowym.

L. Dargun w sposób – jak na owe czasy nowatorski – sięgał w swych badaniach do materiałów porównawczych, a także posiłkował się obserwacjami socjologicznymi i etnograficznymi.

Podejście warsztatowe Lotara Darguna (metoda porównawcza, obserwacja socjologiczna) odnaleźć można później w badaniach naukowych Stanisława Estreichera (1869-1939), zatrudnionego w Uniwersytecie Jagiellońskim od schyłku XIX w. po rok 1939. Rozpoczął on w Uniwersytecie Jagiellońskim wykłady z historii państwa i prawa niemieckiego w 1895 r. w oparciu o nowy program tego przedmiotu. Akcent postawiany przez Estreichera na metodę porównawczą pozwalał mu wyjść w swym wykładzie poza obszar dziejów państwa i prawa niemieckiego, tak iż de facto uwzględniał on w nim rozmaite nurty oddziaływujące na prawo niemieckie. W efekcie nawiązywał on do historii prawa włoskiego, francuskiego, angielskiego itp. Dla studiującej młodzieży przygotował znakomite skrypty na temat dziejów państwa i prawa, które wydawane były w systemie powielaczowym. Wysiłkiem krakowskich historyków prawa zostały one ujęte w jednym woluminie i wydane pod nazwą: Wykłady z historii ustroju państwa i prawa na Zachodzie Europy (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008).

Z grona uczniów S. Estreichera wywodzili się kolejni wybitni historycy prawa, tacy jak: Iwo Jaworski, Marian Jedlicki, Feliks Gross, a także Michał Patkaniowski (1907-1972), jego następca w Uniwersytecie Jagiellońskim. Po I wojnie światowej przedmiot wykładany przez S. Estreichera nazwany został historią prawa na Zachodzie Europy, a po II wojnie światowej przyjął nazwę: powszechna historia państwa i prawa. W Katedrze noszącej nazwę tego przedmiotu wykład owej dyscypliny był w ostatnich dziesięcioleciach kontynuowany między innymi przez profesorów: wspomnianego już Michała Patkaniowskiego, oddanego badaniom nad prawem włoskim oraz dziejami nauczania prawa w Uniwersytecie Jagiellońskim, Lesława Pauli'ego (1919-1986), który pozostawił bogaty dorobek obejmujący dzieje prawa miejskiego w Polsce, a także dzieje bliższych naszym czasom europejskich kodyfikacji prawa karnego, Wojciecha Marii Bartla (1923-1992), znawcy zarówno prawa staropolskiego jak i dawnego prawa Anglii, Ireny Malinowskiej-Kwiatkowskiej (1925-1994), skupionej w swej twórczości nad prawem średniowiecznych komun włoskich, lecz także i nad pomnikami prawa polskiego, niemieckiego, francuskiego i rosyjskiego, a wreszcie Stanisława Salmonowicza, który następnie objął katedrę historyczno-prawną Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

W chwili obecnej w Katedrze Powszechnej Historii Państwa i Prawa zatrudnieniowych jest siedmiu pracowników naukowych: prof. dr hab. Kazimierz Baran, prof. dr hab. Andrzej Bryk, prof. dr hab. Andrzej Dziadzio, dr hab. Marcin Kwiecień, dr hab. Marian Małecki oraz dr Jan Halberda i dr Piotr Michalik. Od 1.01. 2015 r. kierownikiem katedry jest prof. dr hab. Andrzej Dziadzio.