Powszechna historia prawa
Opis przedmiotu
I. Wykład omawia historyczną ewolucję najważniejszych instytucji prawnych funkcjonujących w podstawowych obszarach prawa sądowego, a więc w prawie cywilnym, karnym oraz obu procedurach: cywilnej i karnej. Akcent położony jest w szczególności na te pojęcia, które - uformowane w długim procesie historycznym – po dziś dzień kształtują umysłowość prawnika. Tak przeto wykład obejmuje kolejno:
II. Dzieje prawa sądowego od średniowiecza do epoki kodyfikacji.
-
Średniowieczne korzenie nowożytnych rozwiązań w materialnym prawie cywilnym. Przegląd ewolucji instytucji cywilistycznych (w kierunku usus modernus). Własność, posiadanie i jego ochrona (proces spoliacyjny – u podstaw nowożytnego procesu posesoryjnego), obrót nieruchomościami, rozwój praw na rzeczy cudzej, odpowiedzialność kontraktowa i deliktowa, sposoby zabezpieczenia wierzytelności, w szczególności zastaw bez dzierżenia (wczesne formy hipoteki).
-
Średniowieczne korzenie nowożytnych rozwiązań w materialnym prawie karnym. Między obiektywną a subiektywną odpowiedzialnością karną. Wyobrażenia o winie. Powody bezkarności: prototypy obrony koniecznej, stanu wyższej konieczności i innych kontratypów wykluczających bezprawność czynu. Analiza ewolucji okoliczności wykluczających winę (nieletniość, niepoczytalność, błąd). Analiza ewolucji form popełnienia przestępstwa. Kara.
-
Analiza zasad rzymsko-kanonicznego procesu cywilnego z uwypukleniem pryncypiów istotnych dla dzisiejszego prawnika (np. ne procedat iudex ex officio, ne ultra petita partium, audiatur et altera pars etc.)
-
Zwięzła analiza zasad kolejnych modeli procesu karnego (skargowego, inkwizycyjnego) poprzedzających nowoczesny proces mieszany. Zasady procesu mieszanego.
III. Prawo sądowe od przełomu XVIII do XX stulecia. Epoka wielkich kodyfikacji.
-
Prawo prywatne XIX i XX wieku. Charakterystyka najważniejszych instytucji prawa osobowego i majątkowego (małżeńskiego, rzeczowego, zobowiązań, spadkowego). Kodyfikacja prawa handlowego. Dzieje myśli cywilistycznej i metod wykładni prawa. Ewolucja w obrębie ochrony własności (teoria funkcjonalizmu) oraz reinterpretacja zasady pacta sunt servanda (klauzula rebus sic stantibus i klauzule generalne z BGB) – między Kodeksem Napoleona a BGB.
-
Program humanitarnej reformy prawa karnego. Pojęcie przestępstwa, teorie kary, zasady odpowiedzialności karnej w kodyfikacjach XIX i XX wieku (dolus directus, dolus eventualis, odejście od akcesoryjności przy odpowiedzialności za podżeganie i pomocnictwo). Kierunki doktryny prawa karnego: szkoła klasyczna, szkoła antropologiczna i socjologiczna. Powstanie nowożytnego systemu kar (kwestia środków zabezpieczających).
-
Zasady nowożytnego procesu cywilnego i jego przemiany w XIX i XX wieku (ograniczenie kontradyktoryjności poprzez zasadę instrukcyjności).
-
Program humanitarnej reformy procesu karnego w czasach Oświecenia. Szczegółowa analiza zasad modelu mieszanego (skargowość, kontradyktoryjność, jawność, ustność, swobodna ocena dowodów, środki odwoławcze - zakaz reformationis in peius etc.).